Ертегі терапия арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу тілін дамыту

Қазіргі әлемде бұқаралық ақпарат құралдары адамдарға үлкен әсер етуде. Жаңа технологиялар біздің өмірімізге ғана емес, балаларымыздың өміріне де белсенді түрде енуде. Компьютерлер, теледидарлар, планшеттер, гаджеттер көптеген мектеп жасына дейінгі балалардың өміріне берік еніп отыр. Үй экраны әжелердің ертегілерін, аналардың әлдейін, әкесімен болған әңгімелерді толығымен алмастырды. Экран баланың негізгі «тәрбиешісіне» айналады. Бұл «зиянсыз іс» тек балаларға ғана емес, сонымен бірге ата-аналарға да қолайлы. Шын мәнінде, ата-аналар «бала мазаны алмайды, ешнәрсе сұрамайды, тәртіпсіздік жасамайды, оған еш қауіп төнбейді, сонымен қатар жаңа бір нәрсені үйренеді, қазіргі өркениетке бейімделеді», - деп ойлаймын. Менің ойымша компьютерде отырған бала өзімен-өзі, ол үнсіз ойнайды, бұл сөйлеудің дамуына жағымды әсер етпейді. Экранның алдында отырған бала сөйлеуді үнемі естиді. «Бала ересек адаммен немесе мультфильм кейіпкерімен сөйлескеннің не айырмашылығы бар? Естілетін сөйлеудің қанық болуы сөйлеу тілін дамытуға ықпал етпей ме?», - деп ойлауыңыз мүмкін. Бірақ айырмашылығы өте үлкен деп келісемін.

Психолог болып біріншіден, барлық топ балаларымен жекелей жұмыс жасап тұру керек.Отбасында қиындығы бар, соынмен қатар мінезінде, өз-өзін ұстауы, іс-қимылылында ауытқушылық ерекше балаларға көмек береміз,олармен жұмыс жасай отырып бар,қалыпты ортаға бейімдеуге болады. «Жауқазын» тобының баласымен Жакимбеков Асанали, «Балапан» тобының Амангелді Раянамен  жеке жұмыс жасадым.Раяна сурет салғанды жақсы көреді.Олар өздерінің ойын сол арқылы білдіріп,жақсы жұмыс жасай алатынын көрсетті.

 Балалар ертегіні тану және қайталау, оның кейіпкерлері мен олардың арасындағы қатынасты анықтау қабілеттерін игеру барысында сөйлеу белсенділігі жоғарылады. Ертегіні тыңдау және түсіну балаға оқиғалар арасындағы байланысты орнатуға және ауызша тұжырым жасауға, ертегілерден алынған тәжірибе мен білімімен байланыстыруға көмектеседі. Балаларда ертегі бейнесін жасау барысында сөйлеудің мәнерлілігі жақсарады, сөздік қоры кеңейеді. Балалармен жұмыс жасау үшін материалды таңдау кезінде тапсырмалардың эмоциялық және рухани мазмұнын, олардың сөйлеу тілінің дамуына ғана емес, сонымен бірге оның жеке басының дамуына әсерін басшылыққа алу керек. Өйткені, ертегі бізді жаман мен жақсылықты ажырата білуге, жамандыққа жамандықпен қарамауға, жақсылықтың жолымен жүруге үйретеді. Ертегі басқалардың қайғысына немқұрайлы қарамауға, адалдықты, еңбексүйгіштікке, ізгілікке тәрбиелеу - басты жалпыадамзаттық құндылықтар. Балабақшада балалармен түзету және педагогикалық жұмыста қолданылатын әртүрлі әдістәсілдер әртүрлі тапсырмаларды орындауға, жұмыс мазмұны мен формаларын байытуға мүмкіндік береді. Алдымен сіз балаларға ертегілерді оқып, қарапайым тұжырымдар жасауларыңызды сұрай аласыз, келесі кезеңде сіз ертегінің басталуын дауыстап айта аласыз, балаларға қандай да бір қиындық туғызып, осы ертегінің соңы туралы ойлануды сұрай аласыз, әрине, ертегінің нәтижесі міндетті түрде оң болатынына көз жеткізуіңіз керек. Ертегі құрастыруды жоспарлаңыз: - «Ертеде бір ...». Ертегінің басталуы, кейіпкерлерімен кездесу. 3-4 жастағы балаларға ойыншықтарды, кішкентай адам мүсіндері мен жануарларды, ал 5 жастан бастап - феялар, сиқыршылар, ханшайымдар, хандар, сарбаздарды ертегілердің басты кейіпкерлері етіп сайлау ұсынылады. Шамамен 5-6 жастан бастап бала ертегілерді жақсы көреді. - «Сосын бір күн ...». Кейіпкер қандай да бір мәселеге немесе баланың жеке-жеке немесе топтың мәселесіне сәйкес келетін жанжалға тап болады. - «Сол үшін …». Бұл мәселенің шешімі қандай екенін және ертегі кейіпкерлері мұны қалай шешетінін көрсетеді. - «Ертегінің өрбуі». Ертегі кейіпкерлері қиындықтарды жеңеді. «Балапан» кіші тобымен «Үш торай», «Үйшік» ертегі -терапиясын өткіздім.Балапандар ертегіні жақсы тындады,суреттеріне қызығып ойыншық кейіпкерлерге назар аудара білді,апайдың артынан қайталап ат салысып отырды сабаққа.

«Жауқазын» ересек тобымен тобымен «Дидактикалық ойын»:»Пішіндерді белгіле», «Сурет арқылы жауап бер» атты ойындар жүргіздім.Мектепке даярлық тобы барлық пішіндерді біледі екен,барлығы сұрақтарға жауап беріп отырды.Мектепке толықтай болмаса да жарты пайыз дайын деп айтуға болады,тәрбиешілері жақсы жұмыс жасайды.

      «Жұлдыздар» орта тобымен «Жеті лақ» ертегісін ойнадық.Балалар бәрі өте жақсы біледі екен ертегіні,өздерін жақсы көрсетіп, ойнап отырды.Іс-қимылмен мимика қозғалыспен жануарлардың дауыстарын келтірді.  «Қорытындылау». Соңында ертегі туралы түсінік оң болуы керек. Педагогикалық жұмыста ата-ана тәрбиесіне ерекше көңіл бөлінуі керек. Ертегінің сөйлеу тілін дамыту мен балалардың жеке тұлғасын қалыптастырудағы рөлі туралы әңгімелеу. Өскелең ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеу құралы ретінде ертегілерді қолдануға кеңес беріңіз. Оларға отбасылық оқудың маңыздылығын түсіндіріңіз, оның жағымды эмоцияларға негізделгенін және бала үшін адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруға қосқан үлесін атап өтіңіз. Мұндай жұмыс болашақ мектеп оқушысының ауызша сөйлеу тілінің дамуына және шығармашылық ойлауына әсер етеді. Ертегілерді оқу және талқылау жақсы отбасылық дәстүрге айналуы мүмкін, үйде жылы шырай туғызады.

«Балдырған» бөбекжайының педагог-психологы:Белгібаева М.Д